TrendEkonomi
Paraanaliz.com'da yer alan habere göre, Vergi Uzmanı Ozan Bingöl, kamuda 15 yıllık görev zararının 453 milyar TL'ye ulaştığını yazdı. Bingöl, "Ödeyeni 83 milyon vatandaş" söz konusu paranın vatandaşın cebinden çıktığını ve çıkacağını ifade etti.
Bingöl'ün yazısını Twitter hesabından paylaşan ekonomist Atilla Yeşilada ise "Düşman uyur, ParaAnaliz uyumaz. 7/24 sizin için çalışıyoruz" notunu düştü.
Yıllar İtibariyle Görev Zararlarının Seyri Nasıldır?
Aşağıdaki tabloda 2006 yılından 2020 yılı Temmuz ayı sonuna kadar gerçekleşmiş görev zararlarına ilişkin verilere yer verilmiştir.
Görev zararları esas itibariyle:
– Kamu teşebbüslerine (TCDD, TMO, TKİK, Et ve Süt Kurumu, Çay-Kur gibi)
– Sosyal Güvenlik Kurumlarına,
– Mali Kurumlara (Halkbank, Ziraat Bankası, Eximbank gibi)
alt başlıklar çerçevesinde sınıflandırılabilir. Burada sosyal güvenlik kurumlarına ilişkin görev zararları ayrı bir kategoridir. Bu nedenle SGK’ya yapılan görev zararları burada ayrıntılı olarak işlenmeyecektir. Burada özellikle kamu iktisadi teşebbüslerine ve kamuya ait mali kurumlara yapılan görev zararları üzerinde durulacaktır.
2006 yılından bu yana (2020/07) bütçeden yapılan görev zararı ödeme tutarı 543,2 milyar TL’dir. Bunun 483,2 milyar TL’si Sosyal Güvenlik Kurumuna, 30,7 milyar TL’si kamu bankalarına, 29,1 milyar TL’si ise KİT’lere yapılmıştır.
Görev zararlarının yıllar itibariyle gelişimine bakıldığında özellikle 2014 yılından itibaren hızlı bir artış trendine girildiği görülmektedir. Aslında Türkiye’de ekonomik verilerin kötüye gittiği dönemlerde görev zarar tutarlarındaki artışlar ve büyüklükler dikkat çekicidir. Konunun ekonometrik analizlere tabi tutulması durumunda ilginç korelasyonların elde edilmesi muhtemeldir.
Kamu iktisadi teşebbüslerine yapılan görev zararı ödemeleri ile kamu bankalarına yapılan görev zararlarına ilişkin gelişim süreci aşağıda sunulmuştur.
Yukarıdaki grafikten açıkça görüldüğü üzere son dönemde mali kurumlara yapılan görev zararı ödemeleri hızla artmış ve KİT’lere yapılan görev zararı ödemelerinin çok üzerine çıkmıştır. 2019 yılında mali kurumlara yapılan görev zararı ödemesi KİT’lere yapılan görev zararı ödemelerinin 3 katını aşmıştır. Bunda son dönemde piyasanın canlandırılması için kamu bankalarına düşük faizli kredi verme görevinin yoğun olarak verilmesi etkili olmuştur.
Mali kurumlara yapılan görev zararları esas itibariyle Ziraat Bankası ve Halkbank üzerinde yoğunlaşmaktadır. Yıllar itibariyle mali kurumlara yapılan görev zararı, kurum bazında aşağıda sunulmuştur.
Görev zararının hesap şekli, bu zararların ilgili bankaların ticari iş ve işlemleri içindeki yeri, bilanço ve gelir tablolarına etkileri ayrıca analiz edilmesi gereken bir konudur. Halkbank’ın borsaya kote ve halka açık bir ticaret şirketi olduğu düşünüldüğünde görev zararı uygulamasının analizi ayrı bir önem kazanmaktadır.
Kamu Teşebbüslerine Yapılan Görev Zararı Ödemeleri
2006 yılından bu yana pek çok Kamu Teşebbüsüne görev zararı ödemesi yapılmıştır. Bunları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
– T.C. Devlet Demiryolları
– Tarım işletmeleri
– Toprak Mahsulleri Ofisi
– Tekel
– ÇAY-KUR
– TEDAŞ
– ÜAŞ
– TETAŞ
– TTK
– Tarım ve Kredi Kooperatifleri
– TŞFAŞ
– Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu
– Et ve Süt Kurumu Genel Müdürlüğü
– Diğer Teşebbüsler
2006 yılından bu yana görev zararı ödemesinde öne çıkan kamu teşebbüsleri ise aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:
Türkiye Kömür işletmelerine yapılan görev zararı ödemelerinin özellikle 2014 yılından itibaren hızlı bir artış trendine girdiği ve son dört yılda 4,9 milyar TL’ye ulaştığı görülmektedir. Son ondört yılda sadece Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumuna 8,45 milyar TL görev zararı ödenmiştir. 14 yıllık dönemde Toprak Mahsulleri Ofisine ödenen görev zararı tutarı ise 13 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Görev Zararı Ödemeleri Vergi Mükellefini İlgilendirmeli mi?
Görev zararı ödemelerinin tamamı merkezi yönetim bütçesinden yapılan ödemelerdir. Bunun anlamı şu, örneğin hükümet tarafından Ziraat Bankasına düşük faizli kredi ver dendiğinde, düşük faizli krediyi alan kişinin piyasa koşullarına göre daha uygun imkanlarla sunulan kredi nedeniyle sağladığı mali faydanın tamamı vergilerimizle karşılanır. Başka bir deyişle, piyasa koşullarının dışına çıkarılan KİT’ler veya kamu bankalarının daha ucuza sunduğu hizmet, mal veya daha pahalıya aldığı ürünler için ilgililere sağlanan faydanın tamamı vergilerimizden bu kişilere doğrudan pay aktarılması demektir.
Görev zararının yukarıdaki niteliği, vergi mükelleflerinin vergilerimiz nerelere harcanıyor sorusu sorarken, görev zararlarının kimlere sağlanan imkanlardan kaynaklandığını da sorgulamasını gerektirmektedir.
Kamu bankaları tarafından, piyasa koşullarının çok altında sunulan krediler kimlere sunulmuştur? Hangi kriterler esas alınmıştır? Düşük faiz oranı ile alınan bu krediler ilgililer tarafından amacına uygun olarak kullanılmış mıdır? Tüm bunlar analiz edilmekte midir? Yapılan piyasa koşullarının dışındaki hizmet sunumu, mal satışı veya mal alışları piyasa mekanizmasını, piyasada kaynakların etkin ve rasyonel dağılımını nasıl etkilemektedir? Piyasada kalmasının ekonomik açıdan mümkün ve rasyonel olmadığı şirketler görev zararları yoluyla, ekonomiye ve bütçeye yük olma pahasına, hayatta mı tutulmaktadır?
Kamu bankalarından düşük faizli kredi alan işletmelerin, özel bankalarda mevduat hesabı açarak bu paraları oralarda değerlendirdiği, altına yatırım yaptığı türden örneklere rastlanmaktadır. Vergilerimizle finanse edilen kaynakların, kimlere, hangi amaçla, nasıl verildiği; amacına uygun kullanımının takip edilip edilmediği konusu vergi ödeyen herkes için sorması gereken sorular.
GÖREV ZARARI NEDİR?
Görev zararı, kamu iktisadi teşebbüslerine hükümetçe piyasa şartlarının dışına çıkacak tarzda görev vermeleri nedeniyle oluşan zararlardır. Örneğin, kamu politik amaçlarla A kamu bankasına konut alacaklara piyasa faiz oranın 5 puan altında kredi verdirtir. Verilen bu kredi nedeniyle A bankası piyasa kredi faizi ile düşük kredi faizi arasındaki fark kadar karından mahrum kalmaktadır. İşte kamu bankasının, iktidarın talimatları doğrultusunda piyasa şartlarına göre düşük oranlı faiz uygulaması nedeniyle uğradığı bu gelir kaybı bütçeden karşılanır. Bütçeden kamu bankasına bu kapsamda yapılan ödemeler merkezi yönetim bütçesinde “görev zararı” olarak kaydedilir.
Benzer şekilde, toprak mahsulleri ofisine piyasa şartlarının üzerindeki fiyatla alım yapma görevi verildiğinde, bu alımlar nedeniyle kurumun uğradığı zarar yine görev zararları kaleminde bütçeden ödenir.
PARA ANALİZ
